cgmakes

Νάξος | Τα παράδοξα της Πορτάρας

Πορτάρα Νάξου

Νάξος | Τα παράδοξα της Πορτάρας. Kάποιοι λένε ότι η Πορτάρα Νάξου, ήταν η είσοδος για έναν ναό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. Άλλοι θεωρούν ότι ο αρχαϊκός ναός1, ήταν ιερό αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο. Mελέτες χρονολογούν τον ναό, τον 6ο αιώνα π.Χ, ενώ άλλες τον 15ο αιώνα π.Χ. 
Αυτές οι εκδοχές δημιουργούν τα Παράδοξα της Πορτάρας και ίσως της αρχαιολογίας γενικότερα. Μας υπενθυμίζουν ότι παρά τα τεχνολογικά μέσα που διαθέτουμε, δεν ζήσαμε ποτέ εκείνη την εποχή.

Facebook Instagram Youtube Pinterest

Έρευνα της Κωνσταντίνας Γεωργαντά

Νάξος: Τα παράδοξα της Πορτάρας

Το Ιερό του Απόλλωνα στη Νάξο. Η Πορτάρα όπως φαίνεται από το πλαίο.
Πορτάρα Νάξος | © Αρχείο Κωνσταντίνας Γεωργαντά

Πορτάρα Νάξου

Τα Παράδοξα της Πορτάρας στη Νάξο: Θεωρίες χρονολόγησης

Αρχικά η Πορτάρα, όπως λέει και το όνομα της, είναι μία πόρτα τεραστίων διαστάσεων. Βρίσκεται στη Νάξο, και συγκεκριμένα στη νησίδα Παλάτια, δίπλα στο λιμάνι. Η Πορτάρα είναι μαρμάρινη, και έχει διαστάσεις 6,20 μέτρα πλάτος και ύψος 9 μέτρα, μαζί με το κατώφλι. Οι αρχαιολόγοι συμφωνούν στο ότι η Πορτάρα, ήταν η είσοδος για κάποιο κτήριο, μάλλον ναό. Η αρχιτεκτονική του ιερού ήταν στα πρότυπα του ιωνικού ρυθμού2 και θα ήταν περίστυλος, δηλαδή γύρω γύρω το κτίριο θα είχε κίονες και στη μέση αυλή ή στοά. Στο σύνολο του θα αποτελούνταν από 6 κίονες στην πρόσοψη και 12 στα πλάγιά, που θα του έδιναν διαστάσεις 24 επί 55 μέτρα 3, ενώ η κάθε πλευρά της πόρτας ζυγίζει περίπου 20 τόνους.

Θεωρία 1η - Ο Ναός ως ιερό αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο


Πορτάρα Νάξου
Βάκχος και Αριάδνη στη Νάξο. Πίνακας του Τιτσιάνο. Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη.
Βάκχος και Αριάδνη 1520–1523, Τιτσιάνο Βετσέλλιο, National Gallery, Λονδίνο, Wikimedia Commons.

Μερικοί θεωρούν ότι η Πορτάρα Νάξου, ήταν η είσοδος για ένα ιερό αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο.
Φυσικά η Νάξος, αλλά και η νησίδα Παλάτια που βρίσκεται η Πορτάρα, συνδέονται στενά με τη μυθολογία. Οι αρχαίοι Έλληνες, πίστευαν ότι στη Νάξο μεγάλωσε ο Δίας. Ο πατέρας των θεών ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε τη Σεμέλη, κόρη του Κάδμου, ιδρυτή και βασιλιά της Θήβας. Όταν όμως η Ήρα έμαθε για την κρυφή σχέση του Δία, σύμφωνα με μία εκδοχή, έπεισε την Σεμέλη να ζητήσει από τον Δία να εμφανιστεί μπροστά της με τη θεϊκή του μορφή. Αυτό ήταν που τελικά τη σκότωσε. Ο Δίας πικραμένος, πήρε το αγέννητο μωρό από την κοιλιά της Σεμέλης, κρυφά από την Ήρα, και το έραψε στον μηρό του, για να έχει τροφή μέχρι να γεννηθεί. Το μωρό αυτό ήταν ο θεός Διόνυσος.4 5

Θεός Διόνυσος & Αριάδνη

Σύμφωνα λοιπόν με μία εκδοχή του μύθου, ο Δίας έδωσε τον Διόνυσο για να τον μεγαλώσουν, στις νύμφες Φιλία, Κορωνίδα και Κλείδη στη Νάξο. Όταν ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο και έφυγε από την Κρήτη για Αθήνα, πήρε μαζί του την αγαπημένη του και κόρη του Μίνωα, Αριάδνη. Όμως στο ταξίδι της επιστροφής κάναν μια στάση στη Νάξο. Ο Διόνυσος, καθοδήγησε τον Θησέα να φύγει από τη Νάξο χωρίς την Αριάδνη, καθώς η μοίρα ήθελε να την κάνει γυναίκα του ο θεός.6 

Ο Θησέας υπάκουσε και έφυγε από τη Νάξο χωρίς την Αριάδνη, εγκαταλείποντάς τη στη Νησίδα Παλάτια, εκεί που βρίσκεται η Πορτάρα. Έτσι ο Διόνυσος την έκανε σύζυγο του και λατρεύτηκαν σαν ζευγάρι από τους ντόπιους με μεγάλες τιμές7.

Είναι γεγονός ότι η μυθολογία της Νάξου είναι στενά συνδεδεμένη με τον Διόνυσο, καθώς ήταν και προστάτης του νησιού . Εύκολα λοιπόν μπορεί κάποιος να συμπεράνει, ότι ο ναός που είχε είσοδο την Πορτάρα, δεν μπορεί παρά να ήταν αφιερωμένος στον θεό Διόνυσο,

Θεωρία 2η - Ο ναός ως ιερό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα (6ος αιώνας π.Χ)


Πορτάρα Νάξου
H Λητώ γεννά τον Απόλλωνα και την Νταϊάνα στο νησί της Δήλου. Δημιουργός έργου: Diana Scultori
H Λητώ γεννά τον Απόλλωνα και την Άρτεμη στο νησί της Δήλου 1535 - 1588, της Diana Scultori. Περισσότερες πληροφορίες: National Gallery of Art

Οπωσδήποτε όμως η πιο διαδεδομένη και ίσως τεκμηριωμένη θεωρία, είναι πως η Πορτάρα Νάξου κατασκευάστηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. Πως ήταν η είσοδος για ένα ιερό, αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα, για αυτό και είναι προσανατολισμένος προς τη Δήλο απέναντι, τόπο καταγωγής του θεού 8. Στην εκδοχή αυτή, τον ναό κατασκεύασε ο τύραννος Λυγδάμης.

Ο Λυδάμης λοιπόν, ήταν πλούσιος γαιοκτήμονας του 6ου αιώνα, που ήθελε την εξουσία στη Νάξο. Από την άλλη ο Πεισίστρατος, ήθελε την εξουσία στην Αθήνα. Στην προσπάθεια του να εφαρμόσει την τυραννίδα ο Πεισίστρατος, τον έστειλαν δύο φορές εξορία . Την τρίτη, έκανε συμμάχους. Ανάμεσα τους και ο Λυγδάμης. 

Η στρατηγική των τυράννων

Ο Λυγδάμης τώρα, βοήθησε τον Πεισίστρατο να καταλάβει την εξουσία, προσφέροντάς του μισθοφόρους και χρήματα9, για να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του και ολιγάρχη, Αλκμεωνίδη10 Μεγακλή. Μόλις ο Πεισίστρατος έγινε τύραννος στην Αθήνα, με τη σειρά του βοήθησε τον Λυγδάμη να γίνει τύραννος στη Νάξο, το 545 π.Χ.

Είναι γεγονός ότι στην πολιτική των τυράννων περιλαμβανόταν η κατασκευή μεγάλων δημόσιων οικοδομημάτων. Την περίοδο της τυραννίας του, ο Λυδάμης κατασκεύασε στη Νάξο ένα υδραγωγείο 11 χιλιομέτρων11. Επίσης ξεκίνησε να φτιάχνει τον Ναό του Απόλλωνα στη νησίδα Παλάτια, ο οποίος δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η κατασκευή του ναού φανερώνει τις «μεγάλες φιλοδοξίες του τυράννου να καταστήσει το νησί κυρίαρχο έναντι των Κυκλάδων, και να υποβαθμίσει με αυτόν τον τρόπο το ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο».

Με δεδομένα τα παραπάνω, η θεωρία για την κατασκευή της Πορτάρας Νάξου, τον 6ο αιώνα π.Χ, μοιάζει επίσης λογική.

Θεωρία 3η - Ο ναός ως ιερό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα (15ος αιώνας π.Χ)

Μυκηναϊκοί τάφοι στα Απλώματα Νάξου. Νεκροταφείο Γγρόττας, αρχαιολογικό χώρος Νάξου.
Μελέτη | Απλώματα Νάξου: Κινητά ευρήματα τάφων Α και Β, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία

Μυκηναϊκοί τάφοι στα Απλώματα Νάξου

Το 1956 ο έφορος αρχαιοτήτων κ. Ανδρέας Βαβρίτσας12, ανακαλύπτει κτερίσματα13,στον λόφο Απλώματα της Νάξου. Στη συνέχεια διαπιστώνει ότι στο σημείο εκείνο, υπάρχουν δύο Μυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι14. Έτσι δύο χρόνια μετά, αρχίζει η συστηματική ανασκαφή του σημείου, από τον καθηγητή κ. Νικόλαο Κοντολέων15 μαζί με τους μαθητές του.

Τον έναν τάφο τον είχαν λεηλατήσει. Ο άλλος ήταν μισοκατεστραμμένος, γιατί το βόρειο μέρος του είχε πέσει στον γκρεμό, μαζί με ολόκληρο τον λόφο, λόγω καθίζησης του εδάφους, που έγινε το νωρίτερο τον 6ο αιώνα π.Χ.16 Τα περισσότερα κτερίσματα που βρέθηκαν στους τάφους, όπως κοσμήματα, εργαλεία και όπλα, προέρχονταν από την Ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή17. Όμως βρέθηκαν μερικά κτερίσματα που είναι πιο παλιά. Μεταξύ αυτών, ένα ελεφάντινο αντικείμενο, που δεν υπάρχει ακριβής χρονολόγηση, και έναν σφραγιδόλιθο18 σε άριστη κατάσταση. Ο σφραγιδόλιθος λοιπόν, ανήκει στον 15ο π.Χ αιώνα «Λόγω του σχήματος και λόγω της παραστάσεως του19». Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι οι τάφοι αυτοί, δημιουργήθηκαν μάλλον κατά το 15ο αιώνα π.Χ.

Νάξος: Τα παράδοξα της Πορτάρας. Σφραγιδόλιθος από Μυκηναϊκό τάφο, στα Απλώματα Νάξου.
Σφραγιδόλιθος -Μυκηναϊκος τάφος Απλώματα Νάξου. Πηγή: Απλώματα Νάξου, κινητά ευρήματα τάφων Α και Β. Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (1977)

Ο σφραγιδόλιθος και το φοινικόδεντρο

Ο σφραγιδόλιθος τώρα, είναι λατρευτικού περιεχομένου. Χωρίζεται σε δύο μέρη, από ένα κάθετο δόρυ. Στην αριστερή πλευρά έχει έναν άνδρα με ζωόμορφο πρόσωπο που κρατάει το δόρυ, ενώ μπροστά του έχει μία τράπεζα προσφορών. Δεξιά του δόρατος, έχει λαξευτεί ένα φοινικόδεντρο. Το φοινικόδεντρο αυτό, σύμφωνα με την μελέτη «Απλώματα Νάξου: Κινητά ευρήματα τάφων Α και Β», αποδεικνύει πως ο σφραγιδόλιθος θα πρέπει να είχε μεταφερθεί από τη Δήλο στον ιερό του Απόλλωνα, ήδη κατά τον 15ο αιώνα π.Χ. 

Και αυτό γιατί η τεχνική που έχει δημιουργηθεί το φοινικόδεντρο έχει συναντηθεί ήδη τον 15ο αιώνα π.Χ στη Δήλο. Την τεκμηρίωση του ο καθηγητής κ. Κοντολέων, βασίζει στους στίχους του Oμήρου που αναφέρει το φοινικόδεντρο: «Τέτοια στη Δήλο, στο βωμό του Απόλλωνα το πλάγι, νιόβλαστη είδα φοινικιά κάποτε να φουντώνει»20 21.

Με αφετηρία την παραπάνω τεκμηρίωση, είναι επίσης λογικό το συμπέρασμα ότι το ιερό του Δηλίου Απόλλωνα, άρα και η Πορτάρα Νάξου, υπήρχε ήδη κατά τον 15ο αιώνα π.Χ.22.

Θεωρία 4η - Η Πορτάρα Νάξου ως αντίγραφο πυλών του 16ου αιώνα π.Χ

Απ’ την άλλη, η αρχαιολόγος Χρυσούλα Καρδαρά, στην ίδια μελέτη23, αναφέρει πως η τεχνική του φοινικόδεντρου στον σφραγιδόλιθο, έχει συναντηθεί ακόμα πιο παλιά. Συγκεκριμένα, σε τοιχογραφίες της Σαντορίνης τον 16ο αιώνα π.Χ., αλλά είναι επίσης και σύνηθες θέμα στην Ύστερη Μυκηναϊκή εποχή και στην κυπριακή κεραμική. Όμως τον 16ο π.Χ αιώνα, κάπου το 1613 π.Χ, έγινε η έκρηξη του ηφαιστείου στη Σαντορίνη. 

Συνεπώς με αυτό τον τρόπο, ίσως υπαινίσσεται πως η Πορτάρα Νάξου, είναι τελικά αντίγραφο πυλών πριν από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Ειδικότερα, τη θεωρία της βασίζει μέσω παραπομπής, στην μελέτη του αρχαιολόγου Σπυρίδων Μαρινάτου «Θήρα VΙ24», ο οποίος πραγματοποίησε ανασκαφές25 στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης. Εκεί ανακάλυψε μία ολόκληρη υστεροκυκλαδική26 πόλη θαμμένη κάτω από ηφαιστειακά υλικά, και θεώρησε πως βρήκε την Χαμένη Ατλαντίδα στη Σαντορίνη27.

Στην περίπτωση αυτή, το συμπέρασμα είναι ότι η Πορτάρα Νάξου μπορεί να μην είναι του στου 15ο αιώνα π.Χ. Όμως ίσως, δεν είναι και πρωτότυπο έργο.

Πορτάρα Νάξου, άποψη του μνημείου από το καράβι. Νάξος: Τα παράδοξα της Πορτάρας.
Άποψη της Πορτάρας από το πλοίο | Αρχείο ©Πολιτισμός εν Κινήσει Κοιν.Σ.Επ

Από το παράξο στην παραδοχή - Πορτάρα Ναξου

Τα Παράδοξα της Πορτάρας στη Νάξο: Θεωρίες χρονολόγησης

Σύμφωνα με τα παραπάνω, το συμπέρασμα είναι ότι τόσο η χρονολόγηση της Πορτάρας Νάξου, όσο και το σε ποιον ήταν αφιερωμένο τον ιερό που οδηγούσε η Πορτάρα, είναι μάλλον υπό διαπραγμάτευση. Μιλάμε λοιπόν για θεωρίες, που έχουν αναπτυχθεί με βάση τη γνώση που μέχρι σήμερα έχουμε, σε μία προσπάθεια να ερμηνεύσουμε το μακρινό παρελθόν. 

Η κοσμοαντίληψη λοιπόν, είναι ότι παρά τις διαφωνίες, υπάρχουν παραδοχές που λειτουργούν ως κοινός παρανομαστής. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα σχετικά με την Πόρτάρα Νάξου, ο κοινός τόπος είναι, ότι τη δεδομένη χωροχρονική στιγμή, με βάση αυτά που σήμερα «γνωρίζουμε», υπάρχει συμφωνία για το ότι η Πορτάρα Νάξου ήταν η είσοδος για ένα κτήριο, πιθανότατα ιερό. Από εκεί και πέρα η παραδοχή αυτή, επιτρέπει και ξεδιπλώνει ερμηνείες, όπως το ότι ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα ή τον Διόνυσο, το ότι χτίστηκε τον 6ο π.Χ αιώνα ή τον 15ο π.Χ αιώνα.

Τα παράδοξα της Πορτάρας: Συμπέρασμα

Παρακολουθώντας το πρόγραμμα «Διοίκηση Πολιτιστικών Μονάδων»28, η εισηγήτρια κυρία Δέσποινα Καταπότη29 είπε τη φράση: «Η αρχαιολογία έχει να κάνει με ίχνη του παρελθόντος. Κατάλοιπά του παρελθόντος. Επομένως πρέπει να καλύψει κενά». Μία φράση που θεωρώ ότι είναι ταιριαστή εδώ. 

Συνεπώς η αρχαιολογία, αλλά και οι επιστήμες γενικότερα που σχετίζονται με τις απουσίες, με εποχές που δεν έχουμε ζήσει, αναπτύσσουν τεκμηριωμένες θεωρίες σε μία προσπάθεια να εμπλουτιστούν αυτά τα κενά. Παραμένουν όμως θεωρίες. Συνεπώς, δεν μπορούμε να έρθουμε σε απόλυτη επαφή με την αλήθεια, για το πότε, πως ή γιατί, δημιουργήθηκε αυτό το σημαντικό μνημείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. 

Οπωσδήποτε όμως, όλες οι παραπάνω θεωρίες, αλλά και αυτές που ίσως προστεθούν μελλοντικά, αποτελούν το ενδιαφέρον μας για το από που ήρθαμε, πως εξελισσόμαστε και ίσως που οδηγούμαστε.

Video Essay - Ντοκιμαντέρ

Μοναχός δίπλα στη θάλασσα

Ανάλυση του έργου ζωγραφικής «Monk by the Sea», του Caspar David Fredrich.
Πρωτότυπη έρευνα – σκηνοθεσία – μουσική
Κωνσταντίνα Γεωργαντά

Δείτε το εδώ

Σημειώσεις

  1. ]Αρχαϊκή Εποχή: Η περίοδος της αρχαίας ελληνικής ιστορίας από το 750 π.Χ έως το 480 π.Χ, δηλαδή ο 7ος-6ος αιώνας π.Χ.
  2. Ο Ιωνικός Ρυθμός είναι ένας από τους τρεις αρχαίους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς: Δωρικός Ρυθμός (Παρθενώνας), Ιωνικός Ρυθμός (Ερέχθειο), Κορινθιακός Ρυθμός (Ναός Ολυμπίου Διός).
  3. Ακριβείς διαστάσεις ιερού με 6 κίονες στην πρόσοψη και 12 στα πλάγια 24,32 x 55,15μέτρα ή 6 κίονες στην πρόσοψη και 13 κίονες στα πλάγια 28x59 μέτρα. Βιβλιογραφία: Βασίλης Λαμπρινουδάκης, Σύντομη διαδρομή στην ιστορία και τον πολιτισμό της Νάξου, Αιγαίας Αμκε, 2019, σελ.17, 18
  4. Βιβλιογραφία: Όμηρος, Ομηρικοί Ύμνοι VII. Εις Διόνυσον , Αρχαϊκή Εποχή 750 π.Χ - 480π.Χ, στ.57-58. Πρωτότυπο: «εἰμὶ δ’ ἐγὼ Διόνυσος ἐρίβρομος ὃν τέκε μήτηρ Καδμηῒς Σεμέλη Διὸς ἐν φιλότητι μιγεῖσα» μτφ: «Εγώ είμαι ο βαρύβροντος Διόνυσος, παιδί της Κάδμειας Σεμέλης και του Δία που έσμιξαν»
  5. Βιβλιογραφία: Ησίοδος, Θεογονία, 7ος αιώνας π.Χ, στ. 940 - 941 - 942. Πρωτότυπο:«Καδμηὶς δ᾽ ἄρα οἱ Σεμέλη τέκε φαίδιμον υἱὸν μιχθεῖσ᾽ ἐν φιλότητι, Διώνυσον πολυγηθέα, ἀθάνατον» μτφ:«Του Κάδμου η κόρη, η Σεμέλη, στο Δία γέννησε γιο λαμπρό, σαν έσμιξε ερωτικά μαζί του, τον πολύτερπνο Διόνυσο, έναν αθάνατο η θνητή.»
  6. Βιβλιογραφία: Ομήρου, Οδύσσεια, 9ος - 8ος αιώνας, Ραψ. λ, 321-324 μτφ: Τη Φαίδρα αντίκρυσα, την Πρόκριδα, την όμορφη Αριάδνη, τη θυγατέρα του κακόγνωμου του Μίνωα, που απ' την Κρήτη την άρπαξε ο Θησέας γυρεύοντας στον λόφο να τη φέρει, της ιερής Αθηνάς - άδικα! Τι στο νησί της Δίας» (Νησί της Δίας=Νάξος).
  7.  «Ο Διόνυσος μοιραζόταν πιθανότατα τη λατρεία αυτή με την Αριάδνη, γυναίκα του μετά την εγκατάλειψή της στη Νάξο από τον Θησέα [...]»Βιβλιογραφία: Βασίλης Λαμπρινουδάκης, Σύντομη διαδρομή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της Ναξου, Αιγαίας Αμκε, 2019, σελ. 24, Αρχαίο Ιερό στα Ύρια(Λιβάδι).
  8. Βιβλιογραφία: Όμηρος, Ομήρου Ύμνοι, Ύμνος εις τον Απόλλωνα, 7ος- 6ος αιώνας π.Χ., στ.115 - 116. Πρωτότυπο: εὖτ᾽ ἐπὶ Δήλου ἔβαινε μογοστόκος Εἰλείθυια,τὴν τότε δὴ τόκος εἷλε, μενοίνησεν δὲ τεκέσθαι μτφ: «Κι ως πήγαινε η λοχεύτρια Ειλείθυια προς τη Δήλο, τότε κι ο τοκετός έσφιξε τη Λητώ κι ήθελε να γεννήσει.»
  9. Βιβλιογραφία: Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 485 π.Χ - 425 π.Χ, στ.1.61.4 Πρωτότυπο: «καὶ γὰρ Ἀργεῖοι μισθωτοὶ ἀπίκοντο ἐκ Πελοποννήσου, καὶ Νάξιός σφι ἀνὴρ ἀπιγμένος ἐθελοντής, τῷ οὔνομα ἦν Λύγδαμις, προθυμίην πλείστην παρείχετο, κομίσας καὶ χρήματα καὶ ἄνδρας» μτφ: «Γιατί κι Αργείοι μισθοφόροι έφτασαν από την Πελοπόννησο και κάποιος Νάξιος τους ήλθε εθελοντής, ονόματι Λύγδαμης, που έδειχνε πολύ μεγάλη προθυμία και είχε φέρει και χρήματα και στρατιώτες.»
  10. Αριστοκρατικό γένος της Αθήνας, με σημαντικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή κατά τον 6ο και 5ο π.Χ αιώνα.
  11. Στεφάνου Αντωνία- Βικέντια, Μεταπτυχιακή εργασία ειδίκευσης Η Συμβολή των νέων τεχνολογιών στην αρχαιολογία. Η περίπτωση του Ναού της Δήμητρας στο Σαγκρί Νάξου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Ρόδος 2018, σελ. 21 - 22.
  12. Βαβρίτσας Ανδρέας (1914-2014), αρχαιολόγος και διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
  13. Κτερίσματα=ταφικά δώρα. Έργα τέχνης που διακοσμούν τον χώρο ταφής.
  14. Μυκηναϊκοί τάφοι: Ήταν διαδεδομένοι στην Μυκηναϊκή εποχή. Φτιάχνονταν σε πλαγιές λόφων, ήταν υπόγειοι και χρησιμοποιούνταν για διαδοχικές ταφές.
  15. Κοντολέων Μ. Νικόλαος (1910-1975), αρχαιολόγος, καθηγητής πανεπιστημίου και επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Μονπελιέ στη Γαλλία.
  16. «Κατὰ τοὺς ὑπολογισμοὺς τοῦ ἀνασκαφέως, καθηγητοῦ Νικολάου Μ. Κοντολέοντος, ἡ καταστροφὴ αὐτὴ συνέβη τὸ ἐνωρίστερον κατὰ τὸν 6ον π.Χ. αἰῶνα.» Χρυσούλα Καρδαρά, Νάξος Ι: Απλώματα Νάξου. Κινητά Ευρήματα τάφων Α και Β, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Αριθ.88, Αθήναι 1977, σελ.1
  17. Μυκηναϊκή Εποχή 1600π.Χ-1100π.Χ. Ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή ΙΙΙ Γ 1190 π.Χ-1060 π.Χ.
  18. Μικρού μεγέθους λίθος ή πολύτιμος λίθος, με ανάγλυφη παράσταση, σύμβολα ή γράμματα.
  19. Χρυσούλα Καρδαρά, Νάξος Ι: Απλώματα Νάξου. Κινητά Ευρήματα τάφων Α και Β, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Αριθ.88, Αθήναι 1977, σελ.3
  20. Βιβλιογραφία: Ομήρος, Οδύσσεια, Ραψ.Ζ, στ.163,164 «Δήλῳ δή ποτε τοῖον Ἀπόλλωνος παρὰ βωμῷ φοίνικος νέον ἔρνος ἀνερχόμενον ἐνόησα·»
  21. Χρυσούλα Καρδαρά, Νάξος Ι: Απλώματα Νάξου. Κινητά Ευρήματα τάφων Α και Β, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Αριθ.88, Αθήναι 1977, σελ.6
  22. «ὁ σφραγιδόλιθος αὐτὸς μετεφέρθη ἐκ Δήλου εἰς Νάξον ἤδη κατὰ τὸν 15ον αἰ. π.Χ. ὑπό τινος Ναξίου, προσκυνητοῦ εἰς τὸ Ἱερὸν τοῦ Δηλίου Ἀπόλλωνος» Χρυσούλα Καρδαρά, Νάξος Ι: Απλώματα Νάξου. Κινητά Ευρήματα τάφων Α και Β, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Αριθ.88, Αθήναι 1977, σελ.7
  23. Νάξος Ι: Απλώματα Νάξου. Κινητά Ευρήματα τάφων Α και Β, σελ. 6,7
  24. Σπυρίδων Μαρινάτος, Θήρα VI, 1971
  25. Ανασκαφές Σπυρίδωνα Μαρινάτου στη Σαντορίνη 1967 - 1974.
  26. Υστεροκυκλαδική περίοδος 1600 - 1100π.Χ
  27. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Eπί των ήλων του τύπου. Ο Σπυρίδων Μαρινάτος στον τύπο 50 χρόνων (1925 - 1974)σελ.367
  28. Επιμορφωτικό πρόγραμμα Διοίκηση Πολιτιστικών Οργανισμών,  Πανεπιστήμιο Αιγαίου, διδακτική ενότητα 1, Βασικές έννοιες στον πολιτισμό
  29. Δέσποινα Καταπότη: Αρχαιολόγος, Επίκουρη Καθηγήτρια Θεωρίας Πολιτισμού και Ψηφιακού Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
SHARE
2
Shares