Ο ζωγράφος Ηλίας Νίκας, γεννήθηκε το 1936 στο χωριό Βόδριστα της Δερόπολης. Το έργο του εστιάζει στην τοπιογραφία και έχει παρουσιαστεί σε πολυάριθμες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Πίνακες του έχουν βραβευτεί, με σημαντικότερες διακρίσεις στη Βαλέτα της Μάλτας και την Κρήτη. Έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές στην Ιαπωνία, την Αμερική, τη Νέα Ζηλανδία και αλλού. Επίσης έχει εργαστεί στην εκπαίδευση ως ζωγράφος και έχει διδάξει σε Γυμνάσια της Αλβανίας και σε φροντιστήρια στην Ελλάδα.
Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Γεωργαντά
Ηλίας Νίκας: Στη δικτατορία του Χότζα αναγκάστηκα και χρησιμοποίησα πιο βαθιά και σκοτεινά χρώματα
Από το τηλέφωνο ακόμη η φωνή του Ηλία Νίκα ήταν γεμάτη ευγένεια και καλοσύνη. Και είναι αλήθεια πως αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, εναρμονίζονται απόλυτα με το ζωγραφικό του έργο που είναι σπαρμένο με τη θετικότερη εκδοχή της ζωής.
Και αν τα βιώματα του Ηλία Νίκα χαρακτηρίζουν μνήμες πολέμου, πείνας και δικτατορίας, με το πινέλο του μας προσκαλεί σε εκείνες τις αξίες που ριζώνει η ύπαρξη μας: Στην αβρότητα της φύσης και εκείνων των πολιτιστικών μνημείων, δημιούργημα ομαδικής δουλειάς.
Αυτό τον καιρό γυρίζω το νέο μου ντοκιμαντέρ με τίτλο «Ψίθυροι από Μέσα». Το θέμα του είναι η περίοδος της δικτατορίας του Ενβερ Χότζα στην Αλβανία, μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες των ανθρώπων που οι ίδιοι βίωσαν το καθεστώς.
Ο Ηλίας Νίκας δίνοντας τη μαρτυρία του για το ντοκιμαντέρ, ξεδίπλωσε το βίωμά του, που καλύπτει στο σύνολό της τη δικτατορία του Χότζα. Επίσης όμως μίλησε και για εκείνα τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που ο ίδιος έζησε. Οι μνήμες είναι πολλές.
Στο ατελιέ του Ηλία Νίκα στη Δάφνη, από το ισόγειο μέχρι και τον πρώτο όροφο που βρίσκει στέγη το εργαστήριο του, οι τοίχοι είναι ντυμένοι με πολύχρωμους πίνακες. Ο χώρος υποδοχής φιλόξενος και άνετος, το τραπέζι γεμάτο σοκολατάκια, χυμούς και πορτοκαλάδες.
Και δεν είναι το μπεζ καλοσιδερομένο κοστούμι που εμπνέει το σεβασμό στο πρόσωπο του Ηλία Νίκα. Αλλά το τραγικό βίωμα που έσπειρε τελικά με αισιοδοξία για ένα καλύτερο αύριο και το ακούμπησε με απλότητα -αλλά όχι απλοϊκότητα- στον καμβά.
Συνέντευξη με τον ζωγράφο Ηλία Νίκα
– Ποιες οι αναμνήσεις σας από παιδί;
Τα παιδικά μου χρόνια ήταν δύσκολα γιατί είχαμε πολέμους, φτώχια μεγάλη. Πέντε χρονών είδα το βαρύ πυροβολικό των Ιταλών που χτύπησε έξι η ώρα το πρωί, 28 Οκτωβρίου του 1940. Χτύπησε 20 χιλιόμετρα μακριά από το χωριό μου, όμως βλέπαμε κάπου – κάπου τις οβίδες του πυροβολικού να σχηματίζουν μια γραμμή…Στο σχολείο είχε παιδιά που λιποθυμούσαν από την πείνα. Εγώ ήμουν λίγο καλύτερα, αλλά γενικώς ήταν δύσκολα τα πράγματα. Όσο μου επιτρέπονταν πήγαινα στην εκκλησία ακόμα. Έπειτα για 45 χρόνια, βαθύ σκοτάδι.
Αργότερα το 1960, πριν απαγορευτεί η θρησκεία, εξ ανάγκης έκανα και τον αγιογράφο. Έκανα εικόνες και πολλές τις δώρισα στο χωριό μου και στους Βουλιαράτες. Έκανα και σε πολλές φίλες της μητέρας μου. Έπειτα, το ’90 (σ.σ. που τέλειωσε το καθεστώς, αλλά ακόμα δεν επιτρέπονταν επίσημα η Θεία Λειτουργία) έκανα και 4 αγιογραφίες για να ξανά λειτουργήσει η εκκλησία του χωριού μου.
– Παρά το σκοτάδι που βιώσατε, τα έργα σας είναι γεμάτα φως. Την ομορφιά και πολυμορφία του ελληνικού τοπίου που έχει το έργο σας, επέλεξαν πολλοί συλλέκτες ανά τον κόσμο. Πως νιώθετε για αυτό;
Δια μέσον των έργων μου, το πλείστων τοπία, το ελληνικό τοπίο, τα νησιά της Ελλάδας, τα έχω διαφημίσει και τα ‘χω πουλήσει σε πολλές χώρες του κόσμου. Είναι αλήθεια πως έργα μου έχουν στις συλλογές τους μεγάλοι συλλέκτες. Από την Ιαπωνία και την Αμερική, μέχρι τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία. Για αυτό είμαι πολύ περήφανος.
– Πως γίνατε ζωγράφος;
Ζωγράφος έγινα από το σχολείο. Έβγαλα το καλλιτεχνικό τετράχρονο Γυμνάσιο στην Αλβανία και ήμουν ο καλύτερος. Μετά δεν είχα την πολυτέλεια για κάτι πιο σοβαρό. Δίδαξα στα Γυμνάσια εκεί και παράλληλα δημιούργησα όλη μου τη ζωή πάνω στη ζωγραφική. Η ζωγραφική μου άρεσε πολύ, αλλά δίχως συνθήκες.
– Ποιες είναι αυτές οι συνθήκες;
Για να ζωγραφίσεις πρέπει να είσαι ελεύθερος οικονομικά. Εγώ όλη μου τη ζωή, 64 χρόνια ζωγραφίζω για να ζήσω. Δεν είναι οι συνθήκες τέτοιες να μπορώ να βάλω στο αμάξι μου τα σύνεργα μου και να πάω κάπου να ζωγραφίσω, γιατί είμαι της παλιάς σχολής. Συγκεκριμένα της Σοβιετικής.
– Πως επηρέασε η Σοβιετική Σχολή την τεχνική σας;
Αρχικά οι καθηγητές μου είχαν σπουδάσει στη Σοβιετική Ένωση τότε. Αλλά αυτό δεν είναι μειονέκτημα γιατί και αυτή η χώρα, τότε και σήμερα, έχει καλλιτεχνία. Η Σχολή η Ρωσική και μετά η Σοβιετική, παρέμεινε σε αυτές τις παραδόσεις: είναι ρεαλιστική. Τότε που οι Γάλλοι ήτανε πολύ μπροστά με τον ιμπρεσιονισμό, οι Ρώσοι ήτανε ρεαλιστές. Η υποχρεωτική ρεαλιστική και η κλασική ήταν περιορισμένη και διδασκόμενη. Δεν μπορούσες να ξεφύγεις από τους περιορισμούς.
– Σας αρέσει ο Ιμπρεσιονισμός;
Βέβαια. Λάτρευα πάντα τους Γάλλους ιμπρεσιονιστές για τους οποίους είχα και έχω λατρεία. Όμως ποτέ δεν ξεχνώ τον μεγάλο Έλληνα Θεοτοκόπουλο. Δεν μπορώ να φτάσω κανέναν από αυτούς αλλά τους λατρεύω. Είμαι της νεορεαλιστικής τέχνης. Έτσι με κατατάξαν οι Έλληνες ζωγράφοι της Νέας Υόρκης.
– Πώς έφτασαν τα έργα σας στην Νέα Υόρκη;
Πρώτα αγόρασαν πίνακες δικούς μου τουρίστες Βορειοηπειρώτες που ήρθανε από την Αμερική (σ.σ στην Αλβανία). Άλλοι βάλαν τα έργα μου στα εστιατόρια τους εκεί. Συγχρόνως κάπως αγόραζαν και έστελνα. Στη συνέχεια, το ’93 με τον Βορειοηπειρωτικό Σύλλογο, έκανα έκθεση. Πήγαμε Νέα Υόρκη, κάναμε έκθεση στη Βοστώνη με έργα Βορειοηπειρωτών. Το πλείστων δικά μου, του γιου μου και της κόρης μου. Τότε δεν ξέραμε και αγγλικά κανένας από εμάς και δυσκολευτήκαμε πάρα πολύ. Έπειτα κάποια στιγμή, ήρθανε δύο Έλληνες οι οποίοι έχουνε μια γκαλερί στη Νέα Υόρκη, στην Αστόρια, και αγόρασαν πάλι έργα μου.
– Ακολουθούν και τα παιδιά σας το δρόμο σας;
Ναι, είναι ζωγράφοι. Η κόρη μου η Παναγιώτα είναι αρχαιολόγος – ιστορικός αλλά και εικαστικός. Ζωγραφίζει νεκρά φύση. Ο γιος μου ο Αλέξανδρος, είναι ζωγράφος στο Μουσείο της Ακρόπολης. Έχει πραγματικά έμφυτο ταλέντο! Είναι από τους λίγους ζωγράφους που μπορεί να φτιάχνει ένα πορτρέτο εκ του φυσικού. Δηλαδή ένα πορτρέτο που να έχει πολλά δεδομένα και όχι μόνο να έχει μία ομοιότητα, αλλά να εκφράζει και τον εσωτερικό κόσμο του πορτρέτου. Και οι δύο τελείωσαν Καλών Τεχνών στην Αλβανία.
– Τιμάτε ιδιαίτερα την γενέτειρα σας στο έργο σας.
Έχω κάνει πάρα πολλά τοπία από την γενέτειρα μου τη Βόρειο Ήπειρο: Από τους Αγίους Σαράντα, τη Δρόπολη και το Γαλάζιο Μάτι, μέχρι τη Χειμάρα, τους Δρυμάδες, το Βουθρωτό και τη Βόδριστα. Και εκκλησίες και μοναστήρια. Και μετά τοπία από την Κέρκυρα, την Κρήτη, τα Μετέωρα, τη Σαντορίνη και πολλά άλλα. Έχω ζωγραφίσει εκατοντάδες τοπία σε όλη μου τη ζωή.
"Πάντοτε ο μεγαλύτερος δάσκαλος μου ήταν και είναι φύση."
Ηλίας Νίκας
Ζωγράφος
– Πως οδηγηθήκατε στην τοπιογραφία;
Στη δικτατορία του Χότζα δεν επέλεγα το θέμα μου…Αρχικά η θεματική της ζωγραφικής μου ήταν στα καθήκοντα του σχολείου που δίδασκα. Μετά με απασχόλησε το τοπίο, η φύση. Πάντοτε ο μεγαλύτερος δάσκαλος μου ήταν και είναι η φύση. Εκεί μαθαίνεις το σχέδιο αλλά περισσότερο από όλα τα χρώματα. Η φύση είναι η μεγαλύτερη σχολή για όλους τους εικαστικούς. Εκ τού φυσικού είναι το καλύτερο πορτρέτο. Είμαι από τους λίγους πια ζωγράφους που ζωγραφίζουν εκ του φυσικού.
– Στα χρόνια της Λαϊκής Δημοκρατίας τι ζωγραφίζατε;
Πλακάτ, συνθήματα, θα έφτιαχνες πορτρέτο. Ένα πορτρέτο: Του Χότζα. Και ο Χότζα ήτανε ο ακόλουθος του Ένγκελς, του Μαρξ, Λένιν, Στάλιν. Και αυτούς έπρεπε να τους ζωγραφίζεις παντού. Παντού αυτά. Αυτουνούς τους έκανα με επιτυχία ενώ με τον Χότζα δυσκολευόμουνα. Είχα όμως την ευχέρεια να είμαι γρήγορος.
Να σας πω ένα γεγονός: 9 Μαΐου είναι η ημερομηνία του Σοβιετικού Στρατού και γιορταζότανε. Σε αυτή την ημερομηνία για τα σχολεία, για τους μαθητές, έκανα συνθήματα στο χαρτόνι. Από αυτά έκανα σε δύο – τέσσερις μέρες…τετρακόσια! Και είχα μάθει να τα γράφω γρήγορα. Έγραφα: «Δόξα στο Κόμμα Εργασίας Αλβανίας». Αυτό το κάνα εκατοντάδες φορές, ίσως και χιλιάδες… Και έβαζα το χαρτόνι πάνω στο τραπέζι…Όταν κουράζονταν τα μάτια, το έκανα και με κλειστά μάτια: Lavdi PPSH., Lavdi PPSH.…
– Στο καθεστώς, ζωγραφίσατε ποτέ κάτι που πραγματικά θέλατε;
Κάποτέ το 1970, ζωγράφησα σε έναν πίνακα «πολύ μπλε». Με κατηγόρησαν για «Έλληνα». Μια άλλη φορά σε ένα τοπίο, στο τρίτο πλάνο, έδειχνα τον Παντοκράτορα, το βουνό της Κέρκυρας. Μου έκαναν παρατήρηση και εκεί. Ο περιορισμός ήταν πολύ σκληρός. Θα ζωγράφιζες τα θέματα που σου έλεγαν και όχι αυτά που σου άρεσαν εσένα. Στη δικτατορία του Χότζα αναγκάστηκα και χρησιμοποίησα πιο βαθιά και σκοτεινά χρώματα. Τότε ο καλλιτέχνης δεν ήταν ελεύθερος να δημιουργήσει ό,τι ο ίδιος ήθελε. Δεν είχαμε την ελευθερία της σκέψης.
– Υπάρχει κάποιο έργο σας που αγαπάτε περισσότερο;
Έργα μου που αγαπάω περισσότερο είναι το πορτρέτο του γιου μου του Βαγγέλη 6 χρονών «Ο Μικρός Ναύτης». Επίσης «Η Δεροπολίτισσα». Τοπία, το χωριό μου, το πατρικό μου, η Σαντορίνη, τα Μετέωρα.
Μοναχός δίπλα στη θάλασσα / Caspar David Friedrich
Βίντεο - ανάλυση σε πρωτότυπη έρευνα, σκηνοθεσία & μουσική της Κωνσταντίνας Γεωργαντά.
Πολιτιστική διαδρομή στην Άνδρο
Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Καϊρειος Βιβλιοθήκη, Ίδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως.
Αρχαιολογικό μουσείο Σκύρου
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σκύρου με ευρήματα από το 2.800π.Χ και την αίθουσα με τη λαογραφική συλλογή.