Νάξος | Τα παράδοξα της Πορτάρας
Νάξος | Τα παράδοξα της Πορτάρας. Kάποιοι λένε ότι η Πορτάρα Νάξου, ήταν η είσοδος για έναν ναό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. Άλλοι θεωρούν ότι ο αρχαϊκός ναός1, ήταν ιερό αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο. Mελέτες χρονολογούν τον ναό, τον 6ο αιώνα π.Χ, ενώ άλλες τον 15ο αιώνα π.Χ.
Αυτές οι εκδοχές δημιουργούν τα Παράδοξα της Πορτάρας και ίσως της αρχαιολογίας γενικότερα. Μας υπενθυμίζουν ότι παρά τα τεχνολογικά μέσα που διαθέτουμε, δεν ζήσαμε ποτέ εκείνη την εποχή.
Έρευνα της Κωνσταντίνας Γεωργαντά
Νάξος: Τα παράδοξα της Πορτάρας
Πορτάρα Νάξου
Τα Παράδοξα της Πορτάρας στη Νάξο: Θεωρίες χρονολόγησης
Αρχικά η Πορτάρα, όπως λέει και το όνομα της, είναι μία πόρτα τεραστίων διαστάσεων. Βρίσκεται στη Νάξο, και συγκεκριμένα στη νησίδα Παλάτια, δίπλα στο λιμάνι. Η Πορτάρα είναι μαρμάρινη, και έχει διαστάσεις 6,20 μέτρα πλάτος και ύψος 9 μέτρα, μαζί με το κατώφλι. Οι αρχαιολόγοι συμφωνούν στο ότι η Πορτάρα, ήταν η είσοδος για κάποιο κτήριο, μάλλον ναό. Η αρχιτεκτονική του ιερού ήταν στα πρότυπα του ιωνικού ρυθμού2 και θα ήταν περίστυλος, δηλαδή γύρω γύρω το κτίριο θα είχε κίονες και στη μέση αυλή ή στοά. Στο σύνολο του θα αποτελούνταν από 6 κίονες στην πρόσοψη και 12 στα πλάγιά, που θα του έδιναν διαστάσεις 24 επί 55 μέτρα 3, ενώ η κάθε πλευρά της πόρτας ζυγίζει περίπου 20 τόνους.
Θεωρία 1η - Ο Ναός ως ιερό αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο
Πορτάρα Νάξου
Μερικοί θεωρούν ότι η Πορτάρα Νάξου, ήταν η είσοδος για ένα ιερό αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο.
Φυσικά η Νάξος, αλλά και η νησίδα Παλάτια που βρίσκεται η Πορτάρα, συνδέονται στενά με τη μυθολογία. Οι αρχαίοι Έλληνες, πίστευαν ότι στη Νάξο μεγάλωσε ο Δίας. Ο πατέρας των θεών ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε τη Σεμέλη, κόρη του Κάδμου, ιδρυτή και βασιλιά της Θήβας. Όταν όμως η Ήρα έμαθε για την κρυφή σχέση του Δία, σύμφωνα με μία εκδοχή, έπεισε την Σεμέλη να ζητήσει από τον Δία να εμφανιστεί μπροστά της με τη θεϊκή του μορφή. Αυτό ήταν που τελικά τη σκότωσε. Ο Δίας πικραμένος, πήρε το αγέννητο μωρό από την κοιλιά της Σεμέλης, κρυφά από την Ήρα, και το έραψε στον μηρό του, για να έχει τροφή μέχρι να γεννηθεί. Το μωρό αυτό ήταν ο θεός Διόνυσος.4 5
Θεός Διόνυσος & Αριάδνη
Σύμφωνα λοιπόν με μία εκδοχή του μύθου, ο Δίας έδωσε τον Διόνυσο για να τον μεγαλώσουν, στις νύμφες Φιλία, Κορωνίδα και Κλείδη στη Νάξο. Όταν ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο και έφυγε από την Κρήτη για Αθήνα, πήρε μαζί του την αγαπημένη του και κόρη του Μίνωα, Αριάδνη. Όμως στο ταξίδι της επιστροφής κάναν μια στάση στη Νάξο. Ο Διόνυσος, καθοδήγησε τον Θησέα να φύγει από τη Νάξο χωρίς την Αριάδνη, καθώς η μοίρα ήθελε να την κάνει γυναίκα του ο θεός.6
Ο Θησέας υπάκουσε και έφυγε από τη Νάξο χωρίς την Αριάδνη, εγκαταλείποντάς τη στη Νησίδα Παλάτια, εκεί που βρίσκεται η Πορτάρα. Έτσι ο Διόνυσος την έκανε σύζυγο του και λατρεύτηκαν σαν ζευγάρι από τους ντόπιους με μεγάλες τιμές7.
Είναι γεγονός ότι η μυθολογία της Νάξου είναι στενά συνδεδεμένη με τον Διόνυσο, καθώς ήταν και προστάτης του νησιού . Εύκολα λοιπόν μπορεί κάποιος να συμπεράνει, ότι ο ναός που είχε είσοδο την Πορτάρα, δεν μπορεί παρά να ήταν αφιερωμένος στον θεό Διόνυσο,
Θεωρία 2η - Ο ναός ως ιερό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα (6ος αιώνας π.Χ)
Πορτάρα Νάξου
Οπωσδήποτε όμως η πιο διαδεδομένη και ίσως τεκμηριωμένη θεωρία, είναι πως η Πορτάρα Νάξου κατασκευάστηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. Πως ήταν η είσοδος για ένα ιερό, αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα, για αυτό και είναι προσανατολισμένος προς τη Δήλο απέναντι, τόπο καταγωγής του θεού 8. Στην εκδοχή αυτή, τον ναό κατασκεύασε ο τύραννος Λυγδάμης.
Ο Λυδάμης λοιπόν, ήταν πλούσιος γαιοκτήμονας του 6ου αιώνα, που ήθελε την εξουσία στη Νάξο. Από την άλλη ο Πεισίστρατος, ήθελε την εξουσία στην Αθήνα. Στην προσπάθεια του να εφαρμόσει την τυραννίδα ο Πεισίστρατος, τον έστειλαν δύο φορές εξορία . Την τρίτη, έκανε συμμάχους. Ανάμεσα τους και ο Λυγδάμης.
Η στρατηγική των τυράννων
Ο Λυγδάμης τώρα, βοήθησε τον Πεισίστρατο να καταλάβει την εξουσία, προσφέροντάς του μισθοφόρους και χρήματα9, για να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του και ολιγάρχη, Αλκμεωνίδη10 Μεγακλή. Μόλις ο Πεισίστρατος έγινε τύραννος στην Αθήνα, με τη σειρά του βοήθησε τον Λυγδάμη να γίνει τύραννος στη Νάξο, το 545 π.Χ.
Είναι γεγονός ότι στην πολιτική των τυράννων περιλαμβανόταν η κατασκευή μεγάλων δημόσιων οικοδομημάτων. Την περίοδο της τυραννίας του, ο Λυδάμης κατασκεύασε στη Νάξο ένα υδραγωγείο 11 χιλιομέτρων11. Επίσης ξεκίνησε να φτιάχνει τον Ναό του Απόλλωνα στη νησίδα Παλάτια, ο οποίος δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η κατασκευή του ναού φανερώνει τις «μεγάλες φιλοδοξίες του τυράννου να καταστήσει το νησί κυρίαρχο έναντι των Κυκλάδων, και να υποβαθμίσει με αυτόν τον τρόπο το ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο».
Με δεδομένα τα παραπάνω, η θεωρία για την κατασκευή της Πορτάρας Νάξου, τον 6ο αιώνα π.Χ, μοιάζει επίσης λογική.
Θεωρία 3η - Ο ναός ως ιερό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα (15ος αιώνας π.Χ)
Μυκηναϊκοί τάφοι στα Απλώματα Νάξου
Το 1956 ο έφορος αρχαιοτήτων κ. Ανδρέας Βαβρίτσας12, ανακαλύπτει κτερίσματα13,στον λόφο Απλώματα της Νάξου. Στη συνέχεια διαπιστώνει ότι στο σημείο εκείνο, υπάρχουν δύο Μυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι14. Έτσι δύο χρόνια μετά, αρχίζει η συστηματική ανασκαφή του σημείου, από τον καθηγητή κ. Νικόλαο Κοντολέων15 μαζί με τους μαθητές του.
Τον έναν τάφο τον είχαν λεηλατήσει. Ο άλλος ήταν μισοκατεστραμμένος, γιατί το βόρειο μέρος του είχε πέσει στον γκρεμό, μαζί με ολόκληρο τον λόφο, λόγω καθίζησης του εδάφους, που έγινε το νωρίτερο τον 6ο αιώνα π.Χ.16 Τα περισσότερα κτερίσματα που βρέθηκαν στους τάφους, όπως κοσμήματα, εργαλεία και όπλα, προέρχονταν από την Ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή17. Όμως βρέθηκαν μερικά κτερίσματα που είναι πιο παλιά. Μεταξύ αυτών, ένα ελεφάντινο αντικείμενο, που δεν υπάρχει ακριβής χρονολόγηση, και έναν σφραγιδόλιθο18 σε άριστη κατάσταση. Ο σφραγιδόλιθος λοιπόν, ανήκει στον 15ο π.Χ αιώνα «Λόγω του σχήματος και λόγω της παραστάσεως του19». Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι οι τάφοι αυτοί, δημιουργήθηκαν μάλλον κατά το 15ο αιώνα π.Χ.
Ο σφραγιδόλιθος και το φοινικόδεντρο
Ο σφραγιδόλιθος τώρα, είναι λατρευτικού περιεχομένου. Χωρίζεται σε δύο μέρη, από ένα κάθετο δόρυ. Στην αριστερή πλευρά έχει έναν άνδρα με ζωόμορφο πρόσωπο που κρατάει το δόρυ, ενώ μπροστά του έχει μία τράπεζα προσφορών. Δεξιά του δόρατος, έχει λαξευτεί ένα φοινικόδεντρο. Το φοινικόδεντρο αυτό, σύμφωνα με την μελέτη «Απλώματα Νάξου: Κινητά ευρήματα τάφων Α και Β», αποδεικνύει πως ο σφραγιδόλιθος θα πρέπει να είχε μεταφερθεί από τη Δήλο στον ιερό του Απόλλωνα, ήδη κατά τον 15ο αιώνα π.Χ.
Και αυτό γιατί η τεχνική που έχει δημιουργηθεί το φοινικόδεντρο έχει συναντηθεί ήδη τον 15ο αιώνα π.Χ στη Δήλο. Την τεκμηρίωση του ο καθηγητής κ. Κοντολέων, βασίζει στους στίχους του Oμήρου που αναφέρει το φοινικόδεντρο: «Τέτοια στη Δήλο, στο βωμό του Απόλλωνα το πλάγι, νιόβλαστη είδα φοινικιά κάποτε να φουντώνει»20 21.
Με αφετηρία την παραπάνω τεκμηρίωση, είναι επίσης λογικό το συμπέρασμα ότι το ιερό του Δηλίου Απόλλωνα, άρα και η Πορτάρα Νάξου, υπήρχε ήδη κατά τον 15ο αιώνα π.Χ.22.
Θεωρία 4η - Η Πορτάρα Νάξου ως αντίγραφο πυλών του 16ου αιώνα π.Χ
Απ’ την άλλη, η αρχαιολόγος Χρυσούλα Καρδαρά, στην ίδια μελέτη23, αναφέρει πως η τεχνική του φοινικόδεντρου στον σφραγιδόλιθο, έχει συναντηθεί ακόμα πιο παλιά. Συγκεκριμένα, σε τοιχογραφίες της Σαντορίνης τον 16ο αιώνα π.Χ., αλλά είναι επίσης και σύνηθες θέμα στην Ύστερη Μυκηναϊκή εποχή και στην κυπριακή κεραμική. Όμως τον 16ο π.Χ αιώνα, κάπου το 1613 π.Χ, έγινε η έκρηξη του ηφαιστείου στη Σαντορίνη.
Συνεπώς με αυτό τον τρόπο, ίσως υπαινίσσεται πως η Πορτάρα Νάξου, είναι τελικά αντίγραφο πυλών πριν από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Ειδικότερα, τη θεωρία της βασίζει μέσω παραπομπής, στην μελέτη του αρχαιολόγου Σπυρίδων Μαρινάτου «Θήρα VΙ24», ο οποίος πραγματοποίησε ανασκαφές25 στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης. Εκεί ανακάλυψε μία ολόκληρη υστεροκυκλαδική26 πόλη θαμμένη κάτω από ηφαιστειακά υλικά, και θεώρησε πως βρήκε την Χαμένη Ατλαντίδα στη Σαντορίνη27.
Στην περίπτωση αυτή, το συμπέρασμα είναι ότι η Πορτάρα Νάξου μπορεί να μην είναι του στου 15ο αιώνα π.Χ. Όμως ίσως, δεν είναι και πρωτότυπο έργο.
Από το παράξο στην παραδοχή - Πορτάρα Ναξου
Τα Παράδοξα της Πορτάρας στη Νάξο: Θεωρίες χρονολόγησης
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το συμπέρασμα είναι ότι τόσο η χρονολόγηση της Πορτάρας Νάξου, όσο και το σε ποιον ήταν αφιερωμένο τον ιερό που οδηγούσε η Πορτάρα, είναι μάλλον υπό διαπραγμάτευση. Μιλάμε λοιπόν για θεωρίες, που έχουν αναπτυχθεί με βάση τη γνώση που μέχρι σήμερα έχουμε, σε μία προσπάθεια να ερμηνεύσουμε το μακρινό παρελθόν.
Η κοσμοαντίληψη λοιπόν, είναι ότι παρά τις διαφωνίες, υπάρχουν παραδοχές που λειτουργούν ως κοινός παρανομαστής. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα σχετικά με την Πόρτάρα Νάξου, ο κοινός τόπος είναι, ότι τη δεδομένη χωροχρονική στιγμή, με βάση αυτά που σήμερα «γνωρίζουμε», υπάρχει συμφωνία για το ότι η Πορτάρα Νάξου ήταν η είσοδος για ένα κτήριο, πιθανότατα ιερό. Από εκεί και πέρα η παραδοχή αυτή, επιτρέπει και ξεδιπλώνει ερμηνείες, όπως το ότι ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα ή τον Διόνυσο, το ότι χτίστηκε τον 6ο π.Χ αιώνα ή τον 15ο π.Χ αιώνα.
Τα παράδοξα της Πορτάρας: Συμπέρασμα
Παρακολουθώντας το πρόγραμμα «Διοίκηση Πολιτιστικών Μονάδων»28, η εισηγήτρια κυρία Δέσποινα Καταπότη29 είπε τη φράση: «Η αρχαιολογία έχει να κάνει με ίχνη του παρελθόντος. Κατάλοιπά του παρελθόντος. Επομένως πρέπει να καλύψει κενά». Μία φράση που θεωρώ ότι είναι ταιριαστή εδώ.
Συνεπώς η αρχαιολογία, αλλά και οι επιστήμες γενικότερα που σχετίζονται με τις απουσίες, με εποχές που δεν έχουμε ζήσει, αναπτύσσουν τεκμηριωμένες θεωρίες σε μία προσπάθεια να εμπλουτιστούν αυτά τα κενά. Παραμένουν όμως θεωρίες. Συνεπώς, δεν μπορούμε να έρθουμε σε απόλυτη επαφή με την αλήθεια, για το πότε, πως ή γιατί, δημιουργήθηκε αυτό το σημαντικό μνημείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Οπωσδήποτε όμως, όλες οι παραπάνω θεωρίες, αλλά και αυτές που ίσως προστεθούν μελλοντικά, αποτελούν το ενδιαφέρον μας για το από που ήρθαμε, πως εξελισσόμαστε και ίσως που οδηγούμαστε.
Video Essay - Ντοκιμαντέρ
Μοναχός δίπλα στη θάλασσα
Ανάλυση του έργου ζωγραφικής «Monk by the Sea», του Caspar David Fredrich.
Πρωτότυπη έρευνα – σκηνοθεσία – μουσική
Κωνσταντίνα Γεωργαντά
Νάξος | Τα παράδοξα της Πορτάρας Read More »
