πολιτιστικές εμπειρίες

Ίος – χώρα

Ίος τον Σεπτέμβρη

Η μέρα εκείνη ήταν ζεστή, αλλά το ελαφρύ Σεπτεμβριανό αεράκι που έγλυφε τα καλντερίμια της χώρας, έμπαινε μαλακό μέσα από τα ανοικτά παράθυρα του δωματίου, και μας καλούσε να τα ανακαλύψουμε… Έτσι με περισσή χαρά άρχισε μία ανακάλυψη που έμεινε ανεξίτηλα χαραγμένη στην καρδιά μας, αφού ή Ίος τον Σεπτέμβρη είναι γεμάτη μυστικά που μας συντροφεύουν για το υπόλοιπο της ζωής μας.

• 

• 

Στα πεντακάθαρα πλακόστρωτα στη χώρα της Ίου, οι λίγοι επισκέπτες χαιρετιόμασταν με χαμόγελο και γνέψιμο του κεφαλιού. Βέβαια, μας άρεσε πολύ που δροσιζόμασταν όταν περνούσαμε κάτω απ’ τα στεγάδια, δηλαδή τα σκεπαστά σοκάκια που μοιάζει να ενώνονται τα σπίτια μεταξύ τους. Εκεί, από τους ντόπιους μάθαμε πως οι Νιώτες έχουν χτίσει τα σπίτια τους με αυτό τον τρόπο, ώστε παλιότερα στις επιδρομές των πειρατών, να μπορούν με αυτό τον τρόπο να ξεφεύγουν μπαίνοντας από το ένα σπίτι στο άλλο!

• 

• 

• 

Στη συνέχεια περάσαμε από τετράγωνα διώροφα σπιτάκια με μπλε παράθυρα και πόρτες, από καμάρες και βουκαμβίλιες και τέλος συναντήσαμε έναν πανέμορφο γραφικό ανεμόμυλο σε μια μικρή πλατεία…

Ο αέρας μύριζε θάλασσα και ασβέστη και μέσα σε αυτή την ομορφιά καθίσαμε σε ένα πεζούλι και είδαμε στο ίντερνετ, πως στη χώρα της Ίου υπάρχουν σήμερα 12 ανεμόμυλοι σαν αυτόν που είχαμε μπροστά μας. Το βλέμμα μας ταξίδεψε στο γύρω χώρο και ξέραμε πως είναι κρυμμένοι κάπου εκεί, να ομορφαίνουν με τις ιστορίες τους τη χώρα…

Ιος: Πολιτισμός

Λαογραφικό Μουσείο

Στην είσοδο του Λαογραφικού Μουσείου στην Ίο, μας υποδέχθηκε αρχικά ένα ασπρόμαυρο βοτσαλωτό, φτιαγμένο από τον κ. Γιάννη Λουκιανό. Όταν ανεβήκαμε τα στροφωτά σκαλιά, συναντήσαμε τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Αρχικά ο κ. Λουκιανός μας μίλησε με μεγάλη αγάπη για το νησί, για την τέχνη του ψηφιδωτού με βότσαλα που χάνεται και αξίζει να τονιστεί πως από τη συζήτησή μας καταλάβαμε τη μεγάλη προσπάθεια που έκανε και ο ίδιος, σχετικά με τη δημιουργία του Λαογραφικού Μουσείου.
Το Λαογραφικό Μουσείο Ίου, είναι διώροφο, μικρό και μαζεμένο, βαλμένο μέσα σε ένα ανακαινισμένο παραδοσιακό Νιώτικο σπίτι. Στο μουσείο είδαμε την παραδοσιακή νιώτικη κρεβατοκάμαρα, επίσης μία ξύλινη ανέμη, παλιές λάμπες, κάδρα, σεντούκια και πολλών λογιών χρηστικά αντικείμενα.

Από το Λαογραφικό Μουσείο, μου έμειναν κάτι βαριές πολύχρωμες μπάλες (φωτό 1), παιχνίδι μιας άλλης εποχής, αλλά και το “Ξάγι” (φωτό 2), ένα ξύλινο κιούπι που μετρούσαν τη σοδειά των δημητριακών. Επίσης το “Ξάγι” ήταν το κριτήριο μεγέθους του κτήματος στα συμβόλαια της εποχής.

Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου
Ίος τον Σεπτέμβρη

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίου βρίσκεται στο Αμοιραδάκειο Μέγαρο, ένα νεοκλασικό κτήριο στη χώρα. Είναι μικρό και σχετικά άδειο, αφού οι συστηματικές ανασκαφές στον αρχαίο οικισμό του λόφου Σκάρου ξεκίνησαν μόλις το 1986.

• 

• 

• 

Στις τέσσερεις αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου, είδαμε λίθινα σκεύη, οστά ζώων, ειδώλια, ευρήματα από τάφους, επιγραφές, αγάλματα αλλά και δύο εξαιρετικές υστεροαρχαϊκές επιτύμβιες στήλες!

Αρχικά στην 1η αίθουσα τα περισσότερα εκθέματα είναι από τηv αvασκαφή του Πρωτoκυκλαδικoύ oικισμoύ Σκάρκoυ. Εκεί θα δείτε πήλιvα αγγεία, λίθιvα σκεύη, ειδώλια, oστέϊvα αλλά και χάλκιvα αvτικείμεvα.
Έπειτα στην 2η αίθουσα που είναι αφιερωμένη στη Μέση και Ύστερη Επoχή τoυ Χαλκoύ, υπάρχουν ευρήματα από τάφoυς, από την ίδια ανασκαφή.
Τέλος οι αίθουσες 3 και 4 του Αρχαιολογικού Μουσείου, έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά την γνώμη μου και είναι αφιερωμένες στην Ιστορία της Ίου κατά τoυς Iστoρικoύς Χρόvoυς. Τα εκθέματα που παρουσιάζει είναι κυρίως από την Αρχαία Πόλη της Ίου. Σε αυτές τις τελευταίες αίθουσες υπάρχουν επιγραφές τωv Κλασικώv, Ελληvιστικώv και Ρωμαϊκώv χρόvωv, μερικά γλυπτά, δύo υστερoαρχαϊκές επιτύμβιες στήλες (βλ. φωτό) καθώς και κεραμική πoυ φτάνει ως τov 7o μ.χ. αιώvα.

Όπως είναι φυσικό, μπορεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίου να μην μας έλκει με την πρώτη ματιά, αφού ούτε έχει τα τρομερά εκθέματα, ούτε είναι πλούσιο σε υλικό. Παρόλα αυτά οφείλουμε να πάμε, διότι εάν το μουσείο έχει επισκέπτες πρώτον δε θα κλείσει και δεύτερον ίσως ευαισθητοποιήσει τους ιθύνοντες για περεταίρω στήριξη των ανασκαφών.

Ίος τον Σεπτέμβρη: Τα πανηγύρια

Ξημέρωνε 8 Σεπτέμβρη. Τη μέρα εκείνη είχε φτάσει στα αυτιά μας, ότι γίνονταν δύο βραδινά πανηγύρια στο νησί. Το ένα το είχαμε δει και σε αφίσες κολλημένο και ήταν στην Αγία Θεοδότη, το άλλο ήταν στο Παλαιόκαστρο και λίγοι γνώριζαν την ύπαρξη του.

Φυσικά καθώς θέλαμε περισσότερες πληροφορίες για τα πανηγύρια, πήγαμε στη στάση του λεωφορείου και ζητήσαμε από τη νέα κοπέλα στα εισιτήρια κάποιες πληροφορίες σχετικά.
“Τι να σας πω”, είπε η κοπέλα στο γκισέ. “Για μένα καλύτερα να πάτε στην Αγία Θεοδότη. Εκεί πάνε οι νέοι! Και εγώ εκεί θα πάω! Το άλλο είναι μακριά, έχει περπάτημα και γέρους!“

Κάναμε να φύγουμε όταν είδαμε με την άκρη του ματιού τέσσερις ηλικιωμένες ντόπιες που περίμεναν στη στάση.
“Να σας ρωτήσω κάτι;” είπα δυνατά. Τα κεφάλια τους γύρισαν ταυτόχρονα. “Ξέρετε το βράδυ για τα πανηγύρια; Σε ποιο είναι καλύτερα να πάμε; Ήρθαμε πρώτη φορά στο νησί!”. “Άγία Θεοδότη να πάτε!”, είπαν με μια φωνή. “Εκεί πάνε οι νέοι! Έχει και ηχεία!” “Εσείς εκεί θα πάτε;” ρώτησα. “Εμείς Παλαιόκαστρο θα πάμε”, είπαν…

Τις ευχαριστήσαμε και μάλλον περισσότερο μπερδεμένοι αρχίσαμε να περπατάμε. Μέχρι το βράδυ είχαμε ώρες για να πάρουμε απόφαση. Βέβαια σύντομα καταλάβαμε πως η θέση μας ήταν εκεί, στο απομακρυσμένο Παλαιόκαστρο! Εκεί που “Δεν πάνε οι νέοι”, που “Δεν έχει ηχεία”, εκεί που μας απέτρεπαν για το καλό μας βέβαια, αφού η παράδοση στις μέρες μας ξέρει και κρύβεται!  

Πολιτιστική εμπειρία στην Ίο

Θα ‘ταν κάπου12 το μεσημέρι όταν η παρέα μου έφυγε τρεχάτη, μιας και πήρα την απόφαση να ανακαλύψω τη χώρα καταμεσής το μεσημέρι. Πρώτα πήρα ένα δροσερό καφέ στο χέρι, που γρήγορα έβρασε, και ύστερα ξεκίνησα την περιπλάνηση μου στα στενά της γαλανόλευκης χώρας.

• 

• 

Κάποια στιγμή είχα ανέβει τόσο ψηλά στο λόφο της χώρας, που το καλντερίμι σταματούσε και πια μπροστά μου έβλεπα -σχεδόν- κάθετα βράχια! Σε εκείνο το σημείο λοιπόν, είδα ένα μικρό χωμάτινο μονοπάτι που οδηγούσε πίσω από τη χώρα. Φυσικά η πρώτη μου σκέψη ήταν να το ακολουθήσω. Η αλήθεια είναι όμως πως φοβήθηκα γιατί ήταν απόκρημνο και ήμουν μόνη. Όμως τράβηξα το παρακάτω βίντεο…

Στα δεξιά μου είδα μερικά ασβεστωμένα απότομα σκαλάκια, που όταν τα ανέβηκα βγήκα στην ταράτσα ενός σπιτιού με θέα όλη τη χώρα… Στο βάθος το απέραντο της θάλασσας και απ’ την άλλη μεριά τα ξερά μεν, περήφανα δε, Νιώτικα βουνά!

• 

• 

Γνωριμία με τους ντόπιους.

Κάθισα οκλαδόν στην τσιμεντένια ηλιοκαμένη οροφή και μόλις συνήθισα τη λάβα, για μια στιγμή χάθηκα στην ομορφιά του Ελληνικού τοπίου, όμως δευτερόλεπτα μετά μια καμπάνα χτύπησε τόσο δυνατά που με πέταξε στον αέρα! Όπως σηκώθηκα, στα δεξιά, είδα έναν αστραφτερό ναό με μπλε τρούλο και νόμισα πως αν άπλωνα το χέρι θα τον έφτανα!

Κατηφόρισα αρκετά σκαλιά, σε μια προσπάθεια να βγω στην εκκλησία. Μπορεί ο ναός απ’ την ταράτσα εκείνη να φαινόταν δίπλα, όμως τα δαιδαλώδη στενά την έδιωχναν παρά πέρα!
Κάποια στιγμή λοιπόν στρίβω σε ένα σοκάκι, πέφτω πάνω σε κάτι μαύρους πλαστικούς σωλήνες και μπουρδουκλώνομαι. Ταυτόχρονα με βλέπει μια κυρία που έπινε αμέριμνη ελληνικό καφέ στο μπαλκόνι της και λέει με μια ανάσα: “Πρόσεχε νωρίτερα τα ‘βγάλαν απ’ το σπίτι και τώρα θα ‘ρθει ο δήμος να τα πάρει!”.

• 

• 

Φυσικά γρήγορα πιάσαμε κουβέντα με την κα. Γιώτα και απόλαυσα τον ελληνικό καφέ που με κέρασε στην καμαρωτή βεράντα της! Επίσης χάρηκα πολύ τη συζήτηση με τον σύζυγο της, ναυτικό και πια συνταξιούχο, που του αρέσει ο Νίκος Καββαδίας και έτσι αρχίσαμε να βλέπουμε βίντεο από την παράσταση μας “Ο Καββαδίας Ταξιδεύει”. Γρήγορα η συζήτηση μας πήγε σε δρόμους θαλασσινούς, στο “Τραβέρσο” και το “Μαραμπού” και κάνα μισάωρο μετά και με τη συνοδεία ούζου, πιαστήκαμε να τραγουδάμε το “Kuro Siwo” και την “Πικρία”!

Λαΐκός Πολιτισμός Ίου
Ήθη και Έθιμα – Κυκλάδες

…”Σήμερα είναι η Γέννηση της Θεοτόκου!”, είπε η κα. Γιώτα κάποια στιγμή που χτύπησε η καμπάνα. “Σε λίγο αρχίζει η λειτουργία και έπειτα είναι η περιφορά. Το μεσημέρι θα πάρουμε την εικόνα και θα την πάμε 12 χιλιόμετρα με τα πόδια ως το Παλαιόκαστρο, στο ξωκλήσι της Παναγιάς! Έχει και πανηγύρι εκεί το βράδυ!”. Τα μάτια μου άστραψαν!

Πριν καλά καλά το καταλάβω περπατούσα αντάμα στην κα. Γιώτα προς την εκκλησία. Κατά τη διαδρομή, μου είπε την εξής ιστορία: Επί Τουρκοκρατίας λέει, οι Κρητικοί προσπαθούν να σώσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Αποφασίζουν λοιπόν, τη βάζουν σε μια σχεδία και τη ρίχνουν στη θάλασσα παρέα με ένα ένα καντήλι αναμμένο.

Κάπως έτσι, λίγο καιρό μετά, η εικόνα έκανε την εμφάνιση της στην Ίο. Ήταν νύχτα όταν Νιώτες τσοπάνηδες είδαν ένα φως στη θάλασσα. Πλησίασαν και τότε είδαν την εικόνα απ’ την Κρήτη, με το καντήλι δίπλα αναμμένο! Την πήραν και την έβαλαν σε διάφορες εκκλησίες, αλλά εκείνη δε στέριωνε πουθενά και μόνη της μετακινούνταν! Είδαν και απόειδαν οι ντόπιοι και πήραν την απόφαση να χτίσουν μία νέα εκκλησία στον ψηλότερο σημείο της χώρας, πάνω στα απόκρημνα βράχια! Εκεί έβαλαν την εικόνα που τελικά βρήκε το σπίτι της και δεν μετακινήθηκε ποτέ ξανά.

Από την Παναγία την Γρεμιώτισσα στην Ίο,
στην Παναγία της Απειράνθου στη Ναξο.

Όπως κοίταξα την Παναγία την Γκρεμιώτισσα αμέσως θυμήθηκα την ιστορία της Παναγίας στην Απέιρανθο Νάξου που έχει μια παρόμοια ιστορία. Στη Νάξο, πάλι ένα βοσκός είχε βρει την εικόνα της Παναγίας και τη μετέφερε ως την Απέιρανθο με τα πόδια. Όμως η εικόνα και σε αυτή την περίπτωση δε στέριωνε πουθενά και τελικά οι ντόπιοι χτίσανε την Παναγία της Απειράνθου και τη βάλαν μέσα.

Είναι γεγονός λοιπόν ότι στις λαογραφικές ιστορίες του τόπου μας οι βοσκοί έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Είναι οι καθημερινοί ήρωες που ανακαλύπτουν κάτι πολύτιμο, όπως μία εικόνα, και έχουν τη βαριά ευθύνη για να τη μεταφέρουν σε τόπο ασφαλή αλλά και να επικοινωνήσουν το μήνυμα της στον κόσμο. Προφανώς και στους κτηνοτρόφους η κοινωνία μας οφείλει πολλά αφού μας εξασφαλίζουν επί αιώνες ζεστά μάλλινα ρούχα και τροφή. 

Από την άλλη ο Θεάνθρωπος γεννήθηκε σε φάτνη (παχνί), δηλαδή σε μια κατασκευή που χρησιμεύει για το τάισμα των ζώων, ενώ η Αγία Γραφή (Καινή διαθήκη) περιγράφει τον Ιησού Χριστό ως τον πρώτιστο ποιμένα: «Ποιμένα και επίσκοπον των ψυχών υμών». Επίσης στο δέκατο κεφάλαιο του Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο ο Ιησούς αποκαλεί τον εαυτό του ποιμένα: "Εγώ ειμί ο ποιμήν ο καλός. Ο ποιμίν ο καλός την ψυχήν αυτού, τίθησιν υπέρ των προβάτων [...]".

Τέλος αξίζει να σημειωθεί πως οι βοσκοί πρωταγωνιστούν και στην παγκόσμια ζωγραφική, καθώς δεν είναι λίγοι οι ζωγράφοι που έχουνε φιλοτεχνήσει τους ποιμένες σε μερικά από τα σημαντικότερα έργα τους με θρησκευτικό θέμα. Παρακάτω βλέπετε μία συλλογή με σχετικούς πίνακες.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Η περιφορά της εικόνας της Παναγίας
Ίος Σεπτέμβρης

Κατά το τελείωμα της λειτουργίας λοιπόν, συναντήθηκα με την παρέα μου στο προαύλιο του ναού και ακολουθήσαμε την περιφορά της εικόνας της Παναγίας. Μπροστά δυο γυναίκες κρατούσαν την εικόνα και πίσω ακολουθούσαμε δέκα άτομα όλα και όλα, μαζί με τους δύο ιερείς. Κάποια στιγμή μου πέρασε από το μυαλό πως θα είναι μοναδική εμπειρία να μεταφέρεις την εικόνα. Και είναι αλήθεια πως εκείνη ακριβώς τη στιγμή η κυρία Γιώτα γυρίζει, με τραβάει από το μπράτσο και λέει δυνατά:
-Το παιδί να την πάρει! Το παιδί!
Όλοι συμφώνησαν μαζί της και δευτερόλεπτα μετά κρατούσα την εικόνα. Τα δάχτυλα μου εφάρμοσαν τέλεια στο σκασμένο από τον καιρό ξύλο της εικόνας και ένιωσα το στέρνο μου να φουσκώνει με περηφάνεια ενώ παράλληλα η πλάτη μου έγειρε μπροστά, εκεί ανάμεσα στους ύμνους και τα θυμιατά. Κάθε λίγο και λιγάκι σταματούσαμε για να προσκυνήσουν οι πιστοί που βγαίναν από τα σπίτια τους…